Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης (Ε.Φ.Κ.Α.)

Πριν την ψήφιση του νέου Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (Ε.Φ.Κ.Α.), το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, χαρακτηριζόταν από εκτεταμένη πολυνομία, η οποία δημιουργούσε έντονες κοινωνικές ανισότητες, αφού αντιμετώπιζε όμοιες περιπτώσεις πολιτών με διαφορετικό τρόπο.
     Οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης (χρόνος ασφάλισης και όρια ηλικίας), τα ποσοστά αναπλήρωσης, οι κατώτατες συντάξεις, οι ασφαλιστικές και εργοδοτικές εισφορές, οι κοινωνικοί πόροι (καταργηθέντες ή υπό κατάργηση) και η κρατική χρηματοδότηση διέφεραν τόσο μεταξύ των ταμείων όσο και μεταξύ ασφαλισμένων στο ίδιο ταμείο.
     Περαιτέρω, οι ενοποιήσεις ταμείων που προβλέφθηκαν από προγενέστερη νομοθεσία δεν συνοδεύθηκαν από εναρμόνιση των κανόνων των ταμείων που συγχωνεύθηκαν. Συνεπώς, δεν εξασφαλίσθηκε ούτε η ισονομία ούτε η αποτελεσματικότητα, μέσω της απλούστευσης των διαδικασιών του συστήματος, αφού κάτω από την ίδια στέγη υπάρχουν ασφαλιστικά ταμεία που ακόμα και μετά την ενοποίησή τους εξακολουθούν να διατηρούν πλήρη οικονομική και λειτουργική αυτοτέλεια. Στο πλαίσιο αυτό το Ι. Κ. Α. έχει 930 διαφορετικούς τύπους ασφάλισης κάλυψης με αντίστοιχα διαφοροποιούμενες παροχές.
     Ο νέος ασφαλιστικός νόμος 4387/2016 ενσωματώνει όλες τις προβλέψεις του νόμου 4336/2015 (Μνημονίου) εντάσσοντας τις όμως στο πλαίσιο ενός εντελώς νέου θεσμικού πλαισίου που εξασφαλίζει κανόνες ισονομίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.
     Εάν, αντιθέτως, οι εν λόγω προβλέψεις εφαρμόζονταν αυτοτελώς, χωρίς διορθωτικά μέτρα, χωρίς ισοδύναμα, εκτός του πλαισίου της μεταρρύθμισης, θα μετέτρεπαν το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης από αναδιανεμητικό σε ένα σύστημα που θα προσιδίαζε στη λογική της ιδιωτικής ασφάλισης και θα υποβάθμιζε ακόμη περισσότερο την υφιστάμενη αναιμική και αναποτελεσματική κοινωνική, ιδίως για τους πιο αδύναμους.
     Οι δύο θεμελιώδεις αρχές του νόμου είναι η ισονομία και η κοινωνική δικαιοσύνη.

• Ισονομία, γιατί για πρώτη φορά θεσπίζονται όμοιοι κανόνες για όλους, παλαιούς και νέους συνταξιούχους, εργαζόμενους στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους.
• Κοινωνική δικαιοσύνη, γιατί με το νέο θεσμό της εθνικής σύνταξης επιτυγχάνεται αναδιανομή, αμβλύνονται οι κοινωνικές ανισότητες και εξασφαλίζεται επαρκής σύνταξη και για τις επισφαλείς κοινωνικά ομάδες.

 
     Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες από τις πιο σημαντικές αλλαγές που επέφερε ο Ε.Φ.Κ.Α.

• Απασχόληση συνταξιούχων:

      Με το άρθρο 20 του νόμου ορίζεται ότι σε περίπτωση που συνταξιούχοι αναλαμβάνουν εργασία ή αποκτούν ιδιότητα ή δραστηριότητα υποχρεωτικώς υπακτέα στην ασφάλιση του Ε.Φ.Κ.Α., οι ακαθάριστες συντάξεις κύριες και επικουρικές καταβάλλονται μειωμένες σε ποσοστό 60% για όσο καιρό απασχολούνται ή διατηρούν την ιδιότητα ή την δραστηριότητα.

• Παράλληλη απασχόληση:

      Με το άρθρο 36 σημειώνεται μια από τις πιο σημαντικές αλλαγές στα ασφαλιστικά δεδομένου ότι καταργήθηκε το άρθρο 39 του ν.2084/1992, το οποίο προέβλεπε την υποχρεωτική ασφάλιση σε έναν φορέα κύριας ασφάλισης ή το Δημόσιο των από 1/1/1993 ασφαλισμένων που είχαν υποχρέωση ασφάλισης σε περισσότερους του ενός φορείς κύριας ασφάλισης λόγω απασχόλησης ή ιδιότητας, και συνεπώς την υποχρέωση καταβολής μίας ασφαλιστικής εισφοράς. Οι διατάξεις του άρθρου 36 ρυθμίζουν τόσο την περίπτωση πολλαπλής επαγγελματικής δραστηριότητας για την οποία βάσει γενικών, ειδικών ή καταστατικών διατάξεων των ενταχθέντων στον Ε.Φ.Κ.Α. φορέων κύριας ασφάλισης ή του Δημοσίου, όπως αυτές ίσχυαν μέχρι την ημερομηνία δημοσίευσης του ν.4387/2016 (ήτοι 12.05.2016), προέκυπτε υποχρέωση υπαγωγής στην ασφάλιση σε περισσότερους του ενός φορείς κύριας ασφάλισης όσο και την περίπτωση πολλαπλής επαγγελματικής δραστηριότητας για την οποία βάσει γενικών, ειδικών ή καταστατικών διατάξεων των ενταχθέντων στον Ε.Φ.Κ.Α. φορέων κύριας ασφάλισης, όπως αυτές ίσχυαν μέχρι την ημερομηνία δημοσίευσης του ν.4387/2016, προέκυπτε υποχρέωση υπαγωγής σε έναν φορέα κύριας ασφάλισης.

• Εισφορές ελεύθερων επαγγελματιών και αυτοαπασχολούμενων

      Με το άρθρο 39 εισάγονται ενιαίοι κανόνες για τους ασφαλισμένους που προέρχονται από τον Ο.Α.Ε.Ε. και το Ε.Τ.Α.Α. ως προς το ποσοστό της ασφαλιστικής εισφοράς για τον κλάδο κύριας σύνταξης, καθώς και ως προς τη βάση υπολογισμού της ως άνω εισφοράς.
     Κατ' αρχήν ορίζεται ενιαίο ύψος ασφαλιστικών εισφορών που υπολογίζεται με βάση το πραγματικό εισόδημα του ασφαλισμένου και καταργείται το προϊσχύσαν σύστημα των ασφαλιστικών κλάσεων, κατηγοριών ή τεκμαρτών ποσών που αποτελούσε άδικη βάση υπολογισμού, καθώς δεν αντανακλούσε τις πραγματικές οικονομικές δυνατότητες του ασφαλισμένου.
     Επιπροσθέτως, με δεδομένο ότι, λόγω της οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ένας μεγάλος αριθμός επιστημόνων, ιδίως νέων, έχει εγκαταλείψει τη χώρα, στρεφόμενος στην αγορά εργασίας άλλων χωρών, παρέχεται μία ευνοϊκότερη ασφαλιστική επιβάρυνση για συγκεκριμένες κατηγορίες νέων ασφαλισμένων, ώστε να δοθούν πρόσθετα κίνητρα παραμονής στην ελληνική αγορά εργασίας.
     Περαιτέρω, με την παράγραφο 9 του άρθρου 39, δίνεται η δυνατότητα στους ασφαλισμένους οι οποίοι αμείβονται με δελτίο παροχής υπηρεσιών και για τους οποίους προκύπτει ότι το εισόδημά τους προέρχεται από την απασχόλησή τους σε ένα ή και δύο πρόσωπα (φυσικά και νομικά) να σφαλίζονται ως μισθωτοί σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 38.
     Σημ.: Στο σημείο αυτό παρατηρείται μια ανομοιομορφία μεταξύ ασφαλιστικού και φορολογικού νόμου  καθώς διαφέρουν τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία ένα ελεύθερος επαγγελματίας δύναται να αντιμετωπιστεί ως μισθωτός. Συνεπώς, το κριτήριο ασφάλισης ενός ελεύθερου επαγγελματίας ως μισθωτού δεν πρέπει να συνδέεται με το κριτήριο φορολόγησης του ίδιου ελεύθερου επαγγελματία ως μισθωτού.]
     Επιπλέον, με το άρθρο 20 του ν.4488/2017 διάταξη επιτυγχάνεται η αποσύνδεση της υποχρέωσης υπαγωγής στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ (πρ. ΕΤΑΑ –ΤΣΜΕΔΕ ή πρ. ΕΤΑΑ – ΤΑΝ) από την ιδιότητα του εγγεγραμμένου στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ) ή του εγγεγραμμένου στον οικείο δικηγορικό σύλλογο, αντίστοιχα.
     Με αυτό τον τρόπο, εξαλείφονται οι υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των ασφαλισμένων του ΕΦΚΑ, ως προς την υποχρέωση υπαγωγής στην ασφάλιση και εξυπηρετείται η βασική αρχή που διέπει τη λειτουργία του ΕΦΚΑ, η αρχή της ίσης μεταχείρισης των ασφαλισμένων και η σύνδεση της υποχρέωσης εισφορών µε τη δραστηριότητα του κάθε ασφαλισμένου και το πραγματικό του εισόδημα από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα.

• Εισφορές αγροτών

      Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 40, οι ασφαλισμένοι, οι οποίοι ασφαλίζονταν ως αυτοαπασχολούμενοι στον Κλάδο Κύριας Ασφάλισης Αγροτών του Ο.Γ.Α., καταβάλλουν, από 1.1.2017, ασφαλιστική εισφορά στον κλάδο κύριας σύνταξης επί του εισοδήματός τους, όπως αυτό καθορίζεται με βάση το καθαρό φορολογητέο εισόδημα από την ασκούμενη αγροτική δραστηριότητα κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος.
     Επιπλέον, συγκεκριμένα για τους απασχολούμενους ως εργάτες γης με το άρθρο 42, προβλέπεται για πρώτη φορά η έκδοση ειδικού παραβόλου αγοράς ασφαλιστικών εισφορών, στο οποίο θα περιλαμβάνεται το ποσό της εισφοράς υπέρ του Ε.Φ.Κ.Α..
 
     Όπως είναι ήδη γνωστό, από 1.1.2017, ξεκίνησε η λειτουργία του Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (Ε.Φ.Κ.Α.) στον οποίο εντάχθηκαν αυτοδίκαια οι παρακάτω υφιστάμενοι φορείς κύριας κοινωνικής ασφάλισης:
     Α. Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων - Ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης Μισθωτών (Ι.Κ.Α. - Ε.Τ.Α.Μ.).
     B. Ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης Προσωπικού Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Ε.Τ.Α.Π. - Μ.Μ.Ε.).
     Γ. Ενιαίο Ταμείο Ανεξάρτητα Απασχολουμένων (Ε.Τ.Α.Α.).
     Δ. Οργανισμός Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελματιών (ΟΑΕΕ).
     E. Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ), εκτός του Λογαριασμού Αγροτικής Εστίας.
     ΣΤ. Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (Ν.Α.Τ.), συμπεριλαμβανομένου του Κεφαλαίου Δυτών και του Κεφαλαίου Ανεργίας - Ασθενείας Ναυτικών (ΚΑΑΝ).
     Ζ. Ταμείο Ασφάλισης Υπαλλήλων Τραπεζών και Επιχειρήσεων Κοινής Ωφέλειας (Τ.Α.Υ.Τ.Ε.Κ.Ω.).
     Η. Ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης Τραπεζοϋπαλλήλων (ΕΤΑΤ).
     Ειδικά ως προς το Δημόσιο, περιέρχονται στον Ε.Φ.Κ.Α. οι εν γένει αρμοδιότητες που αφορούν στις συντάξεις.
     Σκοπός του Ε.Φ.Κ.Α. είναι η κάλυψη των υπακτέων στην ασφάλιση του Ε.Φ.Κ.Α. προσώπων για τους ασφαλιστικούς κινδύνους που προβλέπονται από την οικεία νομοθεσία με την προβλεπόμενη στο νόμο αυτόν χορήγηση:
     α. μηνιαίας κύριας σύνταξης, λόγω γήρατος, αναπηρίας και θανάτου στους ασφαλισμένους ή/και στα μέλη της οικογενείας τους,
     β. προσυνταξιοδοτικών και άλλων παροχών στους συνταξιούχους και στους μέχρι τις 31.12.1992 ασφαλισμένους του Ενιαίου Ταμείου Ασφάλισης Τραπεζοϋπαλλήλων (ΕΤΑΤ), οι οποίοι, έως την έναρξη ισχύος του ν.4387/2016, έχουν θεμελιώσει δικαίωμα λήψης της παροχής, καθώς και στους συνταξιούχους προσυνταξιοδοτικού καθεστώτος του ΕΤΕΑ (τ. ΕΤΕΑΜ),
     γ. παροχών ασθένειας σε χρήμα,
     δ. ειδικών προνοιακών επιδομάτων και
     ε. κάθε άλλης παροχής σε χρήμα ή υπηρεσιών, για τις οποίες καθίσταται αρμόδιος ο Ε.Φ.Κ.Α..
 
     Αν και έχει ήδη περάσει ένας χρόνος από την έναρξη και λειτουργία του νόμου 4387/2016, θα λέγαμε ότι εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα σημεία τα οποία χρήζουν περαιτέρω διευκρινήσεων.
     Για παράδειγμα παρατηρείται ένα κενό στη νομοθεσία σχετικά με το άρθρο 42 "Ειδικό παράβολο ασφάλισης αγρεργατών" δημιουργώντας έτσι ερωτηματικά για πως τελικά θα ασφαλίζονται οι εργάτες γης.  
     Επιπλέον, αν και το άρθρο 55 του νόμου 4509/2017 ξεκάθαρα ορίζει πως πλέον καταβάλλονται ασφαλιστικές εισφορές υπέρ ΕΦΚΑ από όσους αμείβονται με αποδείξεις επαγγελματικής δαπάνης - τίτλο κτήσης, εκκρεμεί υπουργική απόφαση η οποία θα καθορίζει τη διαδικασία απόδοσης των ασφαλιστικών εισφορών, τον χρόνο και τον τρόπο δήλωσης των στοιχείων του παραστατικού και της σύμβασης από τον εργοδότη στον ΕΦΚΑ, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια.
     Στα πλαίσια οργάνωσης-συγκέντρωσης όλων των παρεχόμενων πληροφοριών εφαρμογής του Ε.Φ.Κ.Α., με το παρόν βιβλίο έχει γίνει μια προσπάθεια «ένωσης» της θεωρία με την πράξη.
     Συγκεκριμένα, στο βιβλίο θα βρείτε αυτούσια του άρθρα του νόμου με τις αντίστοιχες ερμηνευτικές εγκυκλίους τους, σχόλια της επιστημονικής ομάδας της Astbooks καθώς και αρκετά παραδείγματα.